ΟΝΤΕΤ ΒΑΡΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΝΕΑΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

(1941 -1945)

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ

ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

————————————— 10 —————————————

ΑΘΗΝΑ 1987

Συνεχίζονται :

Η Διάπλασις των Παίδων (1879-1948)*

Δωδεκανήσιος / Dodecanesian (1934-1943) **

Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός της Νεότητος (1924-1941) **

Νεολαία (1938-1941)

Παιδικός Κόσμος (1930-1941)**

*βλ. Μάρθα Καρπόζηλου, Ελληνικός νεανικός τύπος (1836-1914) Καταγραφή, έκδ. ΙΑΕΝ 12, Αθήνα 1987, αριθ. 8.

**βλ. Κώστας Γ. Τσικνάκης, Ελληνικός νεανικός τύπος (1915-1936). Καταγραφή, έκδ. IAEΝ 5, Αθήνα 1986, αντιστοίχως αριθ. 279, 94 και 201.

1

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

1941

ΛΕΥΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

*1. Αγωνιστής

ΑΘΗΝΑ 1941

Υπότιτλος: Εκδίδεται κατά δεκαπενθήμερον υπό της Επιτροπής Προνοίας υπέρ των στρατευθ[έντων] υπαλλήλ[ων] και εργατών της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρίας χημικών προϊόντων και λιπασμάτων.

Υπεύθυνος συντάξεως: Ι. Μουδρέας

Αθήναι. Τυπογραφεία: Λεπενιώτου 26. Υπεύθυνος Τυπογραφείου: Μιχ. Σκαράκης. Αγησίλ. Άγρα 13 Πειραιεύς.

Κυκλοφόρησαν 2 τεύχη, με τις ακόλουθες ενδείξεις:

Έτος A' αρ. 1 15 Μαρτίου 1941

» » » 2 1 Απριλίου 1941

Προφανώς η έκδοση διακόπηκε με την κατοχή.

Αριθμός αντιτύπων: άγνωστος

Σχήμα: 8 σ. ανά τχ με αρίθ.

Σκοπός της εφημερίδας φαίνεται να είναι η ανύψωση του ηθικού και η συμπαράσταση στους στρατευθέντες, στους οποίους η εφημερίδα αποστέλλεται δωρεάν.

Περιεχόμενα: δημοσιεύονται κατάλογοι τραυματιών και γράμματα συναδέλφων τους από το μέτωπο. Το τχ 1 έχει στην πρώτη σελίδα φωτογραφία του Προέδρου της Κυβερνήσεως Αλεξ. Κορυζή και άρθρο του Ι. Καψάλη. Το τχ 2 έχει στην πρώτη σελίδα άρθρο του Ι. Καψάλη κι ένα ανυπόγραφο σκίτσο.

ΕΒΕ Π71FGCa

2. Αλήθεια

ΑΘΗΝΑ 1941

Βιβλιογραφία: Ανταίος AΙΙ σ. 485: «Από τα σπάργανά του το αντιστασιακό κίνημα της νεολαίας είναι δεμένο με τον παράνομο αντιφασιστικό τύπο. Γύρω από το "Ξύπνημα" και την "Αλήθεια" στην Αθήνα συσπειρώνονται οι ομώνυμες ομάδες νέων πριν ακόμα πατήσουν οι χιτλερικοί στην Ελλάδα».

Για το Ξύπνημα (Ανταίος AI σ. 80-81): «Το "Ξύπνημα", όπως ονόμαζαν τη ομάδα αυτή απ' το παράνομο αντιφασιστικό όργανο που εκδίδαμε από το 1939, ήταν μια απ' τις οργανώσεις νέων κομμουνιστών-αντιφασιστών που δρούσαν τότε».

Για την Αλήθεια (Ανταίος AI σ. 111-112): «Απ' την "Αλήθεια", που όπως αναφέραμε διακρινόταν για μια καλά οργανωμένη μορφωτική-μαρξιστική δουλειά, και κυκλοφορούσε το όργανό της "Αλήθεια" και δελτίον ειδήσεων, άρχισαν με δική τους πρωτοβουλία να περνούν στην Κομμουνιστική Νεολαία στο Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο στελέχη όπως o Κώστας Φιλίνης, ο Άγγελος Διαμαντόπουλος, τ' αδέλφια Σπύρος και Κώστας Λιναρδάτος, νεολεϊστικό ο Νείλος Μαστραντώνης, ο Νικίας Σταυρουλάκης, ο Χρήστος Ανταχόπουλος και άλλοι».

Ο Νίκος Κυριαζίδης, οργανωμένος στην "Αλήθεια", αναφέρει σχετικά (Αρχείο ΕΡΤ, φάκελλος Αθήνα Β'): «Οργανωθήκαμε απ' την εποχή της 4ης Αυγούστου και μάλιστα το 1938, τότε που αποφοιτούσαμε. Η ομάδα πήρε τον τίτλο "Αλήθεια" όταν έβγαλε το έντυπο με τίτλο: "Αλήθεια". Αλλ' αυτό το έντυπο βγήκε στον καιρό της κατοχής. Εμείς είχαμε επαφή με τον παληό δημοσιογράφο και λόγιο Νίκο Καρβούνη [...] Συζητούσαμε [στην αρχή της κατοχής] για την έκδοση ενός εντύπου, και τελικά καταλήξαμε στο να βγουν δύο έντυπα. Ένα καθαρά ενημερωτικό, εβδομαδιαίο, που είχε κυρίως την πολεμική ειδησεογραφία, η οποία έλειπε κείνη την εποχή. Αυτή ήταν η "Αλήθεια". Ήταν πολυγραφημένο.

Αλήθεια

Και βγάλαμε κι ένα θεωρητικό, την "Νέα Σκοπιά". Μάλιστα την ιδέα του τίτλου την είχε ο Γληνός».

Λανθάνει

3. Δελτίο τον Στρατιώτη

ΑΙΓΥΠΤΟΣ 1941

Υπότιτλος: [Εφημερίδα στρατιωτών]

"Κάπου εις την Αίγυπτον"

Κυκλοφόρησαν 3 τχ στις 29 Μαρτίου, 20 Απριλίου και 8 Μαΐου του 1941.

Ο Μιχαηλίδης σημειώνει: "Εφημερίδα στρατιωτών, γραμμένη απ' αυτούς και γι' αυτούς, για να περνούν ευχάριστα λίγες στιγμές...".

Βιβλιογραφία: Μιχαηλίδης σ. 106.

Λανθάνει

4. Ελεύθερη Νιότη

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1941

Βιβλιογραφία: Ανταίος AI σ. 113: «To καλοκαίρι του 1941 λειτουργούν οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες, κυκλοφορούν 2-3 φύλλα της χειρόγραφης ακόμα "Ελεύθερης Νιότης". Εμψυχωτής αυτής της πρώτης αντιστασιακής οργάνωσης είναι ο ήρωας της Αντίστασης της νεολαίας μας Θώμης Χατζηθωμάς, φοιτητής του Πολυτεχνείου, που σκοτώθηκε όταν βάδιζε επικεφαλής στη μεγαλειώδη εθνικοαπελευθερωτική διαδήλωση της 22ης Ιούλη 1943 κατά της καθόδου των Βουλγάρων».

Φωτιάδης σ. 435: «Κυκλοφορούν 2-3 φύλλα μιας χειρόγραφης εφημερίδας, της "Ελεύθερης Νιότης", που στο 4° φύλλο της γίνεται πολυγραφημένη και που μοιράζεται στους φοιτητές από τους ίδιους τους συντάχτες της. Εδώ αναφαίνεται η ζωηρή προσωπικότητα του ήρωα της Εθνικής Αντίστασης Θώμη Χατζηθωμά. [...] Και συνελήφθη ένα βράδυ, μοιράζοντας την "Ελεύθερη Νιότη"».

Περισσότερα για τον Θώμη Χατζηθωμά βλ.: Πέτρος Ανταίος, Χίλια σκοτωμένα παιδιά της ΕΠΟΝ, εκδόσεις ΕΠΟΝ, Αθήνα 1986, σ. 30-32.

Λανθάνει

ΕΙΚΟΝΑ

1. Από την πρώτη σελίδα του τχ 15-16 του αρ. *5

*5. Μεγάλη Ελλάς

ΑΘΗΝΑ 1941-1945

Υπότιτλος : Όργανον της Στρατιάς Σκλαβωμένων Νικητών (τχ 1-11)

Όργανον της Στρατιάς Σκλαβωμένων Νικητών (Α.Δ.) (τχ 12-21)

Επίσημον Όργανον της ΕΔΕΕ (Ζέρβας) (τχ 19, 1944)

Επίσημον Όργανον της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως Ελληνοπαίδων (Ε.Δ.Ε.Ε.) (τχ 21-34)

Καθημερινή Εφημερίς της Ε.Δ.Ε.Ε. (τχ 35-37)

Όργανον της Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως Ελληνοπαίδων (τχ 40-71)

Καθημερινή Πρωινή Εφημερίς. Όργανον της Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως Ελληνοπαίδων (Ε.Δ.Ε.Ε.) (τχ 73-92)

Μεγάλη Καθημερινή Πρωινή Εθνικιστική Εφημερίς (τχ 93-94)

Mόττο : (τχ 21-35) Αγώνων επικρατήσεως των τιμίων ελληνικών ιδεωδών. [σε πολλά τχ του 1944 μπαίνουν ως μόττο ρήσεις του Ναπ. Ζέρβα].

Αθήνα

Εκδίδεται δις της εβδομάδος υπό την διεύθυνσιν επαγγελματιών δημοσιογράφων (τχ 19, 1944). Υπεύθυνος: Ι. Ιπποκράτης (τχ 25), Διευθυντής: Ιω. Λάζαρης (τχ 27-84).

Διακρίνονται δύο περίοδοι στην έκδοση της εφημερίδας με διαφορετικούς υπότιτλους και άλλη αρίθμηση. Τα τχ της πρώτης περιόδου καλύπτουν το διάστημα Δεκέμβριο του 1941 με Σεπτέμβριο του 1943. Η δεύτερη περίοδος αρχίζει με νέα αρίθμηση το 1944 (δεν έχει εξακριβωθεί ποιο μήνα) και λήγει τον Φεβρουάριο του 1945.

Αριθ. 1 Δεκέμβριος [1941]

» 2 » »

» 3 Ιανουάριος [1942]

» 4 » »

» 5 Φεβρουάριος »

» 6 Μάρτιος »

» 7 » »

» 8 Απρίλιος [1942]

» 10 Mάιος »

Έτος Α' » 11 Ιούλιος [1942]

» » » 12 Οκτώβριος [1942]

» » » 13 Νοέμβριος [1942]

» Β' » 14 Δεκέμβριος [1942]

» » » 17 Μάρτιος [1943]

» » » 18 Ιούλιος »

» » » 19 Σεπτέμβριος »

περ. Β' αρ. 19 10 Σεπτεμβ.1944 - αρ. 45 31 Δεκ. 1944

» » » 46 1 Ιανουαρ. 1945 - αρ. 94 24 Φεβ. 1945

Η έκδοση διακόπτεται με το τχ 94. Την Κυριακή 28 Οκτωβρίου 1945 και με τίτλο Μεγάλη Ελλάς κυκλοφορεί μία εφημερίδα, με υπότιτλο Εβδομαδιαία εφημερίς του εθνικόφρονος κόσμου, με την ένδειξη Περίοδος Β' και αριθ. φύλλου 1 και με διευθυντή τον Ιωάννη Λάζαρη. Πρόκειται πια για ένα άλλο έντυπο.

Αριθμός αντιτύπων : άγνωστος

Τιμή: τχ 1-8 10 δρχ., τχ 9-11 20 δρχ., τχ 12 30 δρχ., τχ 14-18 50 δρχ., τχ 19 200 δρχ., τχ 25-26 100Δισεκατ. δρχ., τχ 27-30 200 Δισεκατ. δρχ., τχ 31 250 Δισεκατ. δρχ., τχ 32 10 δρχ., τχ 33 6 δρχ., τχ 35-37 4 δρχ., τχ 40-55 30 δρχ., τχ 63-94 20 δρχ.

Σχήμα: τχ 1-19 35x24,5 εκ. 2 σ. δίστηλο χ. αριθ. (το τχ 9 πολυγραφημένο)

τχ 25-32 50x35 εκ. 2 σ. με αριθ. εφτάστηλο

τχ 35-55 40x31 εκ. 4 σ. με αριθ. εξάστηλο

τχ 56-94 63x40 εκ. 4 σ. με αριθ. εξάστηλο

Περιοδικότητα: (τχ 21-94) Καθημερινή [μετά την απελευθέρωση]

Στο κύριο άρθρο του τχ 4 με τίτλο "Προσηλωμένοι εις την αύριον" και με υπογραφή ΣΣΝ, αναφέρονται οι στόχοι της εφημερίδας: "θ' αγωνισθή μέχρις εσχάτων εναντίον της σήμερον, εναντίον της χθές, για την οριστική δημιουργία της καλιτέρας Αύριον". Στο κύριο άρθρο του τχ 18 με τίτλο "Η ελπίδες του έθνους" προσδιορίζονται οι στόχοι του αγώνα: "Γι' αυτό και σήμερα για έπαθλο του μαρτυρικού του αγώνα και της μεγάλης του συμβολής [του λαού] στη Νίκη της Ελευθερίας και του πολιτισμού, δεν περιμένει εδαφικές κατακτήσεις ούτε υποδούλωσι άλλων λαών, αλλά μονάχα ΔΙΚΑΙΟΣYNH".

Περιεχόμενα:

Κύρια άρθρα (αναφέρονται ενδεικτικά): (τχ 8) «Προς προδότην ανοικτή επιστολή [Προς τον Τσολάκογλου]», (τχ 9) «Η Ελλάδα απαντά», (τχ 10) «Θα πεθάνουν!», (τχ 18) «Η ελπίδες του έθνους». [Όλα ανυπόγραφα]. Από το τχ 25 μέχρι το τχ 35 τα κύρια άρθρα γράφει ο Ευσ. Κουλουμβάκης. Αναφέρονται ενδεικτικά: (τχ 25) «Η αιματηρά δράσις του Ε.Α.Μ. εις Πελοπόννησον και ο ρόλος του Αρχηγού του, Μητροπολίτου Ηλείας Αντωνίου. Προδόται και εχθροί της Εθνικής Γαλήνης έγιναν Υπουργοί!», (τχ 27) «Το E.A.M. επήρε όπλα απ' τους Γερμανοΐταλούς», (τχ 28) «Ο κος Παπανδρέου υπήρξε ο εισηγητής του ιδιωνύμου», (τχ 30) «Χιλιάδες εθνικιστών είναι αιχμάλωτοι του "Ε.A.M."», (τχ 32) «Οι δολοφόνοι και οι προδότες του Ε.A.M. είναι αργυρώνητοι πράκτορες των Γερμανών και Βουλγάρων», (τχ 35) «Αι "δυναμικαί" λύσεις. Απαντώμεν και προτείνομεν». Από το τχ 43 ως το τχ 55 τα κύρια άρθρα υπογράφονται από τον Ιωάννη Λάζαρη.

Μόνιμες στήλες: (τχ 25 - 55) "Χρονικά" [σχολιασμός ειδήσεων

και γεγονότων], (τχ 40 - 46) "Επί του πιεστηρίου" [τελευταίες ειδήσεις].

Η υπόλοιπη ύλη της εφημερίδας αποτελείται από ειδήσεις, γεγονότα και πολιτικά σχόλια. Πολύ χώρο καταλαμβάνουν οι δηλώσεις του Ν. Ζέρβα και οι σχετικές ανταποκρίσεις απ' τις επιχειρήσεις του. Το τχ 32 είναι πανηγυρικό και αφιερωμένο ολόκληρο στον Ζέρβα.

Συνεργάτες: Ο Μάγερ (σ. 325) αναφέρει ως εκδότες τον Ν. Μυλωνά και τον Ανδρ. Γυφτάκη, για την περίοδο πριν από την απελευθέρωση.

Εικονογράφηση: Πολλές φωτογραφίες του Ν. Ζέρβα, όπως στα τχ 25, 28, 32 (ολοσέλιδο πορτραίτο), 35, 36. Στο τχ 30 αντάρτισσα της ΕΔΕΕ. Στο τχ 36 φωτογραφία κομμουνιστών με λεζάντα: "Στον αγύριστο!".

Βιβλιογραφία: τχ 93 σ. 1 [στη στήλη "Χρονικά": παύει να είναι η "Μ.Ε." όργανο της ΕΔΕΕ]· Αναγνωστόπουλος σ. 63-65· Μάγερ σ. 325· Φλάισερ σ. 41.

Αρχείο EΡT τχ 13 (φωτογραφία)

ΒΒ/ΜΠΕΝ τχ 21-23, 25-29, 31-34, 63, 65-67, 69-71, 73-94

ΔΦΛ τχ 21, 27-37, 42, 48

ΕΒΕ τχ 22, 36, 43

ΕΛΙΑ τχ 8, 9, 10

ΕΣΗΕΑ τχ 4, 18, 25, 27, 28, 30, 32, 35-37, 40-47, 52, 53, 55, 84

ΙΑΠΜ τχ 1-8, 10-12, 14, 17, 19 (1943), 19 (1944)

6. Νάρκη

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 1941

Υπότιτλος: [Φύλλο προσκοπικό]

Αλεξάνδρεια

Κυκλοφόρησε το 1941 και ήταν πολυγραφημένο.

Βιβλιογραφία: Μιχαηλίδης σ. 146.

Λανθάνει

ΕΙΚΟΝΑ

2. Από την πρώτη σελίδα του τχ 13 του αρ. *7

*7. Νεολαία

ΑΘΗΝΑ 1941-1943

Υπότιτλος: Όργανο της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (Ο.Κ.Ν.Ε) Ελληνικού Τμήματος της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων (Ε.Τ.Κ.Δ.Ν.)

Αθήνα. Για το παράνομο τυπογραφείο βλ. αφήγηση που αναδημοσιεύεται από επιστολή στην εφ. Αυγή, στο ιστόρημα "Το πράσινο δέντρο", Ανταίος AΙΙ σ. 492-497. [Η αφήγηση αφορά την εκτύπωση των 2 πρώτων τχ.]

Κυκλοφόρησαν 17 τχ από τον Αύγουστο του 1941 μέχρι τον Φεβρουάριο 1943. Απ' αυτά επισημάνθηκαν τα ακόλουθα:

Νέα   Περίοδος     Αριθ.  φύλ.   2     20 Οκτώβρη        1941

» » » » 5 25 Μάρτη 1942

» » » » 6 22 Απρίλη 1942

» » » » 7 Ιούνης 1942

» » » » 8 Οκτώβρης 1942

» » » » 9 Ιούλης 1942

» » » » 10 Σεπτέμβρης 1942

» » » » 11 Νοέμβρης 13 1942

» » » » 13 Νοέμβρης 1942

» » » » 14 Νοέμβρης 1942

» » » » 15 Γενάρης 1943

» » » » 16 Φλεβάρης 1943

» » » » 17 Φλεβάρης 27 1943

Το τχ 17 υπήρξε και το τελευταίο, αφού σ' αυτό ανακοινώνεται η αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ και η συγχώνευσή της στην ΕΠΟΝ.

Αριθμός αντιτύπων: τχ 1 500 (βλ. Ανταίος All σ. 495)

Τιμή: τχ 1-6 5 δρχ., τχ 7-12 20 δρχ., τχ 13 50 δρχ., τχ 14 60 δρχ., τχ 15-16 100 δρχ., τχ 17 (χωρίς τιμή)

Σχήμα: 25x17 εκ. 4 σ. τρίστηλο· τχ 8-13 πολυγραφημένο

Με την επανέκδοση της Νεολαίας συμβαδίζει η προσπάθεια ανασυγκρότησης της ΟΚΝΕ το καλοκαίρι του 1941. Η εφημερίδα

συνδέεται με το παρελθόν της: σε όλα τα τχ, πριν τον αρ. φ., υπάρχει η ένδειξη Βγαίνει απ' το 1922. (Για την πρώτη περίοδο έκδοσης της εφημερίδας, απ' το 1922 ως το 1936, βλ. Κώστας Τσικνάκης, Ελληνικός νεανικός τύπος (1915-1936). Καταγραφή, ΙΑΕΝ 5,Αθήνα 1986, αρ. *54.) Ακολουθεί αμέσως μετά η ένδειξη Νέα Περίοδος και η αρίθμηση των τχ αρχίζει από το 1. Η παράνομη αυτή περίοδος εκδόσεως της εφημερίδας λήγει τον Φεβρουάριο του 1943 με τη συγχώνευση της ΟΚΝΕ στη νεοϊδρυμένη ΕΠΟΝ. Έτσι, στο ίδιο έντυπο φαίνεται όλη η συνέχεια του νεανικού κινήματος.

Περιεχόμενα: Αναφέρονται ενδεικτικά τα κύρια άρθρα κάποιων τχ.

(τχ 2) "Εμπρός για ένα εθνικο-απελευθερωτικό μέτωπο της νέας γενιάς"·

(τχ 5) "Μέρα εθνικού συναγερμού" [για την επέτειο της 25ης Μαρτίου]·

(τχ 6) "Απόφαση της 2ης Συνδιάσκεψης της Ο.Κ.Ν.Ε." [στη Συνδιάσκεψη αυτή χαράχτηκε η γραμμή που οδήγησε στην Ενιαία οργάνωση]·

(τχ 7) "Όλοι στο πλευρό των σπουδαστών"·

(τχ 13) "Οι παλαϊκές διαδηλώσεις της Αθήνας-Πειραιά στις 28 Οκτώβρη"·

(τχ 14) "Είκοσι χρόνια αγώνων" [για τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την ίδρυση της ΟΚΝΕ στις 28 Νοεμβρίου 1922]·

(τχ 16) "Καινούργιο κύμα πείνας"·

(τχ 17) "Απόφαση της 2ης Ολομέλειας της Κ.Ε. της Ο.Κ.Ν.Ε." [η ΟΚΝΕ τίθεται στη διάθεση του EAMN για την ίδρυση της ΕΠΟΝ].

Εκτός απ' τα κύρια άρθρα, δημοσιεύονται κάθε είδους ειδήσεις σχετικές με το κίνημα: διαδηλώσεις, εκδηλώσεις στα AEI, επεισόδια σε σχολεία, απεργίες, και γενικά κάθε κίνηση νέων στα πλαίσια της αντίστασης κατά του κατακτητή.

Βιβλιογραφία: Ανταίος AI σ. 75-76 (σύντομο ιστορικό της ΟΚΝΕ), 135-136, 143-144, 166, 175, 183-184, 192, 209· Ανταίος AΙΙ σ. π΄, 305, 320, 373, 376, 411, 485, 492-497,

499-501· Ανταίος Β σ. 21· Ελληνικά περιοδικά για παιδιά και εφήβους, αρ. 92, 92α, 92β [αναφέρονται τχ του εντύπου του 1939]· Ιστορία της Αντίστασης σ. 1474· Λιακόπουλος σ. 34, 37, 43, 45· Φλάισερ σ. 42.

Για την ίδρυση της ΟΚΝΕ, βλ. Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης, β' έκδοση, Θεμέλιο, Αθήνα 1979, σ. 293-299, όπου αναφέρονται και στοιχεία για την πρώτη περίοδο εκδόσεως του εντύπου.

Για την ανασυγκρότηση της ΟΚΝΕ, βλ. μαρτυρία Μπάμπη Δρακόπουλου στον Ανταίο AI σ. 285-290.

Για την πρώτη περίοδο εκδόσεως του εντύπου βλ. Κ. Τσικνάκης. Ελληνικός νεανικός τύπος (1915-1936). Καταγραφή, IAEN 5, Αθήνα 1986, αρ. *54.

ΔΦΛ τχ 14

ΕΣΗΕΑ τχ 13